اثار تاریخی و جغرافیایی نویسندگان ایرانی و عرب مسلمان

• المسالک والممالک، ابن خردادبه، ۸۶۴ م، حسین قره چانلو، ۱۳۷۰
• فتوح البلدان، بلاذری، ۸۶۹ م، آذرتاش آذرنوش، ۱۳۶۴
• کتاب الخراج، قدامه بن جعفر، ۸۸۰ م، حسین خدیو جم، ۱۳۲۵
• البلدان، یعقوبی، ۸۹۱ م، محمد ابراهیم آیتی، ۱۳۵۶
• مختصر البلدان، ابن فقیه، ۹۰۳ م، ح مسعود، ۱۳۴۹
• الاعلاق النفیسه، ، ۰۸۹ م، حسین قره چانلو، ۱۳۶۵
• اشکال العالم، جیهانی، ۹۲۲ م، کاتب-منصوری، ۱۳۶۸
• المسالک والممالک، اصطخری، ۹۵۱ م، ایرج افشار، ۱۳۶۸
• صوره الارض، ابن حوقل، ۹۷۸ م، جعفر شعار، ۱۳۶۶
• حدودالعالم، ۹۸۲ م، منوچهر ستوده، ۱۳۶۲
• احسن التقاسیم، مقدسی، ۹۸۵ م، علینقی منزوی، ۱۳۶۱
• جهان نامه، امین ریاحی، ۱۳۴۲
• معجم البلدان، یاقوت حموی، ۱۲۲۵
• آثار البلاد، قزوینی، ۱۲۷۵ م، جهانگیر میرزا-محدث، ۱۳۷۳
• تقویم البلدان،
• تاریخ سیستان، ۱۳۲۴ م، ملک الشعرا بهار، ۱۳۶۶
• نزهت القلوب، حمدالله مستوفی، ۱۳۴۰ م، لسترنج-دبیر سیاقی، ۱۳۶۲
• جغرافیای حافظ ابرو، حافظ ابرو، ۱۴۱۷ م، صادق سجادی، ۱۳۷۵
• ظفرنامه، ، ۱۴۲۴ م، محمد عباسی، ۱۳۳۶
• احیاالملوک، ، ۱۶۱۸ م، منوچهر ستوده، ۱۳۴۵
• تاریخ افغانستان، اعتضادالسلطنه، ۱۸۵۶ م، میرهاشم محدث، ۱۳۶۵
• عملیات قشون در بلوچستان از مرداد تا بهمن ۱۳۰۷, امان الله جهانبانی, ۱۳۳۶
• سرگذشت بلوچستان و مرزهای آن، امان الله جهانبانی, ۱۳۳۸
• تاریخ کرمان, سلجوقیان و غزنویان در کرمان، محمد بن ابراهیم آصفی, محمد ابراهیم باستانی پاریزی, طهوری, ۱۳۴۲
• سفرنامه کرمان و بلوچستان، فیروز میرزا فرمانفرما, , شرکت کتاب‌های ایران, ۱۳۴۲
• بلوچستان، ذبیح اله ناصح، ابن سینا, ۱۳۴۴
• جغرافیای نیمروز، ، ۱۸۷۲ م، عزیزاله عطاردی، ۱۳۷۴
• مراه البلدان، اعتمادالسلطنه، ۱۸۷۷ م، نوائی-محدث، ۱۳۶۷
• خاطرات حاج سیاح، حاج سیاح، ۱۸۷۸ م، حمید سیاح، ۱۳۵۶
• مقالات تقی زاده، بلوچستان, حسن تقی زاده, ۱۳۴۹
• نظری به بلوچستان، محمد برقعی، سپید, ۱۳۵۱
• نقشی از سیستان، مسیح الله توحیدلو, ۱۳۵۲
• جای پای اسکندر, اسلام کاظمیه, ۱۳۵۲
• مقدمه‌ای بر جامعه شناسی مردم بلوچستان، ایرج مهدویان، پیوند, ۱۳۵۲
• نظری بر طابفه گمشادزهی, محمد ابراهیم امین، سازمان برنامه و بودجه, ۱۳۵۳
• دست پنهان سیاست انگلیس در ایران, خان ملک ساسانی, بابک, ۱۳۵۳
• فرماندهان کرمان، شیخ یحیی احمدی، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، دانش, ۱۳۵۴
• امیر شوکت الملک علم, محمد علی منصف, امیرکبیر, ۱۳۵۴
• درآمدی بر تاریخ بلوچستان، رضا دانشور، سازمان برنامه و بودجه زاهدان, ۱۳۵۵
• دیار حبیب و بلاد غریب، پژوهشی در علل و چگونگی مهاجرت در سیستان و بلوچستان، مرتضی داوری و دیگران، سازمان برنامه و بودجه, ۱۳۵۵
• سازمان سیاسی حکومت محلی بنت در ایام حکمرانی خاندان ایرانی، محمد برقعی، مازیار, ۱۳۵۶
• دیدار بلوچ, محمود دولت آبادی, پیوند, ۱۳۵۶
• زار و باد بلوچ، علی ریاحی، زبان و فرهنگ ایران, ۱۳۵۶
• جای پای اسکندر و سفری در بلوچستان، حسین ملک، جاویدان, ۱۳۵۶
• مقدمه‌ای بر شناخت سیستان و بلوچستان، ناصر عسکری، دنیای دانش, ۱۳۵۷
• صف آرایی نیروها در بلوچستان، استار بامئی, ۱۳۵۸
• از نیمروز تا تفتان, عبدالحسین فیروزکوهی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی, ۱۳۵۸
• فرهنگ مردم بلوچ، عبداله ناصری, ۱۳۵۸
• فهرست ایلات و طوایف ایران، مرکز عشایری ایران، سازمان برنامه و بودجه تهران, ۱۳۶۱
• عشایر سیستان و بلوچستان، اسدالله اکبری، سازمان برنامه و بودجه, ۱۳۶۲
• پنج ارغن, , ۱۳۶۳
• بلوچستان و علل خرابی آن, امیر توکل کامبوزیا, مروی, ۱۳۶۳
• سفرنامه بلوچستان، علاء الملک، محمود دیبا، وحید, ۱۳۶۴
• بلوچستان یادگار مطرود قرون، کمال الدین غراب، کیهان, ۱۳۶۴
• کتابنامه سیستان و بلوچستان، حسن لاریجانی، سازمان برنامه و بودجه, ۱۳۶۵
• مقدمه‌ای بر شناخت طوایف سرگلزایی و بارکزایی سیستان و بلوچستان، ایرج افشار سیستانی، نشر هنر, ۱۳۶۶
• بزرگان سیستان, ایرج افشار سیستانی, مرغ آمین, ۱۳۶۷
• از سیر تا پیاز، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، علم, ۱۳۶۷
• بررسی تغییرات ساختارهای اقتصادی-اجتماعی در جامعه روستایی نشینان، سیامک زند رضوی، دانشگاه سیستان و بلوچستان, ۱۳۶۸
• مسئله ملی و هویت ملیت ها، بناب, پارسا, ۱۳۶۹
• ادم‌های سه قران و سه شاهی، محمود زند مقدم، مولف, ۱۳۷۰
• تاریخ روابط انگلیس و ایران در قرن نوزدهم، محمود محمود، اقبال, ۱۳۷۰
• مردم نگاری شهرستان خاش, محمد مکاری، سازمان میراث فرهنگی کشور, ۱۳۷۰
• سفرنامه بلوچستان، عبدلحمید میرزا ناصرالدوله, , ۱۳۷۰
• بلوچستان و تمدن دیرینه آن، ایرج افشار سیستانی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی, ۱۳۷۱
• اختلاف دولتین ایران وافغانستان در مورد رود هیرمند, غلامرضا فخاری، وزارت امور خارجه, ۱۳۷۱
• تاریخ و زبان افغانستان, نجیب مایل هروی, , ۱۳۷۱
• بررسی تغییرات ساختارهای اقتصادی-اجتماعی در جامعه سیستان و بلوچستان، سیامک زند رضوی, دانشگاه سیستان و بلوچستان, ۱۳۷۲
• نگرشی بر تحولات استان سیستان و بلوچستان پس از انقلاب اسلامی، سازمان برنامه و بودجه استان سیستان و بلوچستان، سازمان برنامه و بودجه, ۱۳۷۲
• بلوچستان در سالهای ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۷, عبدالرضا سالار بهزادی، بنیاد موقوفات , ۱۳۷۲
• پژوهشی در تاریخ معاصر بلوچستان, دادشاه, عظیم شه بخش، نوید, ۱۳۷۳
• گردآوری قصه‌های مردم در استان سیستان و بلوچستان، عبدالحسین یادگاری، میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان, ۱۳۷۳
• مردم نگاری شهرستان ایرانشهر، محمد سعید جانب الهی، سازمان میراث فرهنگی ایرانشهر, ۱۳۷۴
• باستان شناسی و تاریخ بلوچستان، منصور سجادی، سازمان میراث فرهنگی کشور, ۱۳۷۴
• تاریخچه روابط فرهنگی بلوچستان ایران با شبه قاره هند، عباس سرافرازی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی, ۱۳۷۴
• آهنگ بلوچستان، سعید نیکبختی، هامون, ۱۳۷۴
• مروج الذهب و معادن الجواهر، ابولحسن علی بن حسین مسعودی، ابولقاسم پاینده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
• بلوچ و بلوچستان، عبدالصمد سربازی، کردستان, ۱۳۷۸
• تخریب گورناک، حادثه یا توطئه، محمد آرمیان, ۱۳۷۹
• استان سیستان و بلوچستان، حسن زنده دل، ایرانگردان, ۱۳۷۹
• سبک نگارش زبان بلوچی، سید ظهور شاه هاشمی، اخرداد بلوچ، انتشارات بلوچی کراچی, ۱۹۸۲
• مردم نگاری شهرستان چابهار، ضمیرا مانگلدی، سازمان میراث فرهنگی کشور, ۱۳۷۶
• مقایسه زبان بلوچی با زبانهای ایرانی باستان، موسی محمودزهی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی زاهدان, ۱۳۷۶
• اداب عامه بلوچستان، عبدالحسین یادگاری، سازمان میراث فرهنگی کشور, ۱۳۷۶
• کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، ضیا صدر، اندیشه نو, ۱۳۷۷
• قومیت و قومیت گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت، نشر نما, ۱۳۷۸
• پوشاک وزیور آلات استان سیستان وبلوچستان ،حمیده یعقوبی ،انتشارات تفتان ،1392

آثار سیاحان و خاورشناسان غربی

• ضمیمه کتاب مسافرت به بلوچستان و سند از ، ۱۳۷۸
• سفرنامه پاتینجر، هنری پاتینجر، شاپور گودرزی، کتابخانه ملی ایران, ۱۳۴۹
• جغرافیای سیستان،
• سفر با کاروان،
• ایران شرقی، اسمیت، ۱۸۷۸ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• مقدمه و پیوست‌های کتاب ایران شرقی،
• سفر به مشهر از طریق سیستان، گلداسمیت، ۱۸۷۳ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• یاداشت‌های سیستان، راولینسون، ۱۸۷۳ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• ایران و قضیه ایران، کرزن، ۱۸۹۰ م، وحید مازندرانی
• خراسان و سیستان، تیت، ۱۹۰۰ م، رهبری، روشنی
• هشت سال در ایران،
• سفر چهارم به ایران، سایکس، ۱۹۰۲ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• جغرافیای تاریخی ایران، بارتولد، ۱۹۰۲ م، حمزه سردادور
• از دجله تا سند، بیلو، ۱۸۷۲ م
• توصیف کاسه ایران شرقی و سیستان، هانتیگتون، ۱۹۰۵ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• سیستان:در باب تاریخ، تیت، ۱۹۱۰ م، احمدی موسوی
• سیستان: در باب توپوگرافی، تیت، ۱۹۱۰ م
• سیستان: خرابه‌ها و مردم، تیت، ۱۹۱۰ م،
• مرزهای بلوچستان، تیت،۱۹۰۹ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• گزارش‌های هیات حکمیت، مک ماهون، ۱۹۰۵ م
• مرزهای جنوبی افغانستان، مک ماهون، ۱۸۷۹ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• نقشه برداری و اکتشافات جدید در سیستان، ، ۱۹۰۶ م، حسن احمدی، ۱۳۷۸
• در سرزمین‌های محسود،
• گردش در افغانستان،
• کویرهای ایران،سون هدین، ۱۹۱۰ م، پرویز رجبی
• جغرافیایی تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، لسترنج، ۱۹۰۵ م، محمود عرفان
• آبزیان سیستان،
• راهنمای توریستی ایران،
• امپراطوری صحرانوردان، رنه گروسه، عبدالحسین میکده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب, ۱۳۵۳
• سفری به ایران، لونی امیل دوهرسه، منوچهر فرمانفرماییان، بنیادفرهنگ ایران, ۱۳۵۴
• دوسفرنامه درباره بلوچستان، ادموندز بارون دوبر، سکندر امان الهی بهاروند، بابک, ۱۳۶۲
• تاریخ ایلات ایران، آن لمبتون، آگاه, ۱۳۶۲
• جغرافیایی تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، لسترنج، محمود عرفان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی, ۱۳۶۷
• تاریخ سیستان، ادموند باسورث، حسن انوشه، امیرکبیر, ۱۳۷۰
• خویشاوندان و بیان دوستی عشایر بلوچ، فیلیپ کارل سالزمن، محمد دانشور، سازمان برنامه و بودجه, ۱۳۷۵
• مهاجمان سرحد، رویارویی نظامی انگلستان با سرداران بلوچ ایرانی، رجینالد دایر، حمید احمدی، نشر نی, ۱۳۷۸
• پژوهش زبان بلوچی از طریق ادبیات عامه آن، زاروپین، فرهنگ و علوم اتحاد شوروی

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان سیستان و بلوچستان به قرار زیر بود: ۳۳ فارس (۳۲٫۳٪ مرد، ۳۵٫۹٪ زن)، ۰٫۴ کرد (۰٫۹٪ مرد)، ۶۵٫۴ بلوچ (۶۵٫۹٪ مرد، ۶۲٫۸٪ زن)، ۰٫۲ سایر و ۱ بدون‌جواب بودند:^[۱۱]

سفالگری

سفال کلپورگان سراوان و سفال کوه میتیک سرباز کلپورگان مرکز تولید نوعی سفال در بلوچستان است که در ۳۰ کیلومتری شهرستان سراوان واقع شده و نوع خاص سفال کلپورگان در ایران کاملاً مشخص است و شباهتی از نظر تولید و رنگ به سفالهای دیگر مناطق ایران ندارد. سفال کلپورگان توسط زنان بلوچ و به صورت کاملاً ابتدایی تولید می‌شود. در ساخت سفال، مردان فقط وظیفه حمل خاک از تپه تا محل سفالگری و آماده کردن گل را به عهده دارند و تمامی مراحل ساخت همانطور که گفته شد توسط زنان انجام می‌گیرد. گل با دست زنان سفال ساز شکل می‌گیرد و تراش داده می‌شود و با سیاه قلم تزیین می‌شود. نقش‌ها ساده و هندسی است. مصنوعات ساخته شده شامل: دیگ، سینی، کوزه، قلیان، گلدان، لیوان، قوری، مجسمه حیوانات و... است.

زرگری

زرگری و نقره‌سازی یکی دیگر از هنرهای دستی استان است. در اثر تغییرات زمان و عوامل متعدد دیگر، نقره‌سازی، جای خود را به طلاسازی داده است. زرگرهای بلوچ از اقوام و طوایف مشخصی هستند که علاوه بر جواهرسازی، انواع زیورآلات زنان بلوچ را با مهارت تهیه می‌کنند. زنان بلوچ مانند اغلب زنان مردم ایران از زیورهای بومی استفاده می‌کنند. زرگرهای محلی زیورهای طلا و نقره را با نقوش ساده هندسی و نمادین می‌سازند. این زیورها برای زینت سروگردن و گوش و بینی و دست و پا استفاده می‌شود. زیورهای بلوچی بیشتر شبیه زینت‌آلات مردم پاکستان و هندوستان است. دلیلش رفت و آمد زیاد بین ساکنین بلوچستان و قسمت غربی شبه قاره هند و پاکستان است.

قالی بافی

قدمت این هنر، با ورود شاخه‌ای از اقوام سکائی به سیستان برمی‌گردد. زیراندازهای سیستانی به سه نوع تقسیم می‌شود: ۱٫ نوع تاریخی یا کهن که تا آغاز سده چهاردهم هـ. ق بافته می‌شد.۲. نوع میانه که از حدود اواخر قرن سیزدهم هـ. ق بافته شده و هنوز هم رایج است.۳. نوع نو، که هم‌اکنون بافته می‌شود. عمده مواد اولیه توسط روستاییان تهیه شده و از رنگ‌های متنوع استفاده می‌نمایند. نقوش اغلب تجریدی و به صورت هندسی، مرغی، انسانی یا طرح و بافت کلی مددخانی، بهلوری، خشتی، سلیمانی و گلدانی است. در حال حاضر فرش سیستان به دلیل نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد، دوام علاوه در بازارهای داخلی و بازارهای خارجی فروش دارد. سیستان به لحاظ ارتباط گسترده فرهنگی و هنری با بلوچستان، عشایر خراسان، ترکمنستان، در زمینه نقش و رنگ و ابعاد قالی‌های خود با این مناطق وجوه اشتراک فراوان دارد.

تقسیمات کشوری

این استان براساس آخرین تغییرات شامل ۱۸ شهرستان است: ایرانشهر - چابهار - خاش - دلگان (به مرکزیت گلمورتی) - زابل - زابلی - زاهدان - زهک - سراوان - سرباز (به مرکزیت راسک) - سیب سوران (به مرکزیت سوران) - قصرقند - کنارک - هیرمند (به مرکزیت دوست محمد) -و نیک شهر- میرجاوه - نیمروز - هامون

همچنین این استان پهناور از ۴۳بخش و ۳۶ شهر تشکیل گردیده‌است. بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر استان زاهدان با بیش از ۵۶۷ هزار نفر جمعیت می‌باشد و کم جمعیت‌ترین شهر این استان شهر کوچک سرباز است که فقط ۱۰۴۷ نفر جمعیت دارد.

در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ۹۹ درصد شهرهای سیستان و بلوچستان از شبکه لوله‌کشی و آب آشامیدنی سالم بهره‌ند بودند.^[۱۲]

کشاورزی و دامپروری

سیستان و بلوچستان با گستره‌ای افزون بر هفت میلیون هکتار آب و هوایی متغیر از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی دارد. ۴۰۰ هزار هکتار از زمینهای استان قابل کشت بوده و آب مورد نیاز نیز از ۱۱ هزار و ۳۰۰ منبع آبی شامل چاه، قنات، چشمه و رودخانه‌های هیرمند، سرباز لادیز و بمپور تامین می‌شود. سه میلیون و ۴۰۰ واحد دامی در این استان وجود دارد.

۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دریای عمان و راه‌یابی به آب‌های آزاد، دریاچه هامون، چاه نیمهها و هفت هزار و ۸۰۰ منبع آبی داخلی ظرفیت‌های آبی این استان هستند.

این استان چهار کارخانه تولید شیر پاستوریزه و فرآورده‌های لبنی، ۳۴ مرکز جمع‌آوری شیر روستایی و دو مجتمع بزرگ پرورش گاو شیری با ظرفیت ۱۲ هزار راس گاو دارد. تولید انواع خرما در این استان سالانه ۱۶۷ هزار تن است که ارزش اقتصادی آن ۲۱۸ میلیارد ریال می‌باشد.

بزرگ‌ترین پایگاه تولید نهال میوه‌های گرمسیری جنوب شرق ایران نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که با تأمین نیاز داخلی استان به ۹ استان دیگر کشور نیز نهال صادر می‌شود. «خرما، موز، مرکبات، انبه، پاپایا، گوآوا، چیکو، پسته و انگور یاقوتی» از جمله میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری سیستان و بلوچستان است.^[۱۳]

اوضاع اقتصادی

سیستان و بلوچستان از جهت رشد و توسعه اقتصادی از مناطق در حال توسعه کشور است. زراعت اشکال متعددی دارد و صنعت آبی آن وابسته به رود هیرمند است. صنایع موجود در استان به دو دسته صنایع ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی استان عبارتند از صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی و کارگاههای فلزکاری، ریخته‌گری، ساخت لوازم خانگی و تانکرسازی. معادن این استان عبارتند از معادن مس، کرومیت، منگنز، سنگ مرمر. سنگ آهک و غیره.

به دلیل همسایه بودن سیستان و بلوچستان با پاکستان و افغانستان و همچنین وجود تنها بندر اقیانوسی ایران (چابهار) در آنجا، این استان از ظرفیت بالایی برای پیشرفت برخوردار است.